Ολόκληρη η ομιλία του Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ.κ. Παντελεήμονος κηρύττοντας την…

…επίσημη έναρξη των επετειακών εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 93 ετών από την απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Θράκης στον Εθνικό κορμό.

«Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΠΟΘΩΝ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ.

Εἶναι ἡ μοίρα τῆς χώρας μας...

...καί τοῦ λαοῦ μας νά ἀντιμετωπίζουν τίς θύελλες τῆς ἱστορίας στήν πιό ἔντονη μορφή τους. Μόνιμα κρέμεται ὁ κίνδυνος ὁλοκληρωτικῆς ἐξαφάνισης. Ἡ σημερινή οἰκονομική καί κοινωνική κρίση ἀπειλεῖ νά ἀναιρέσει καί νά μηδενίσει τόν μόχθο δεκαετιῶν καί νά ἀνατρέψει τήν κατάταξη τῆς χώρας μας σέ ζηλευτή θέση σέ σχέση μέ τούς γείτονές της.

Ὅμως, αὐτά πού χάσαμε εἶναι δυνατόν νά τά ἀναπληρώσουμε. Καί αὐτό θά γίνει, ὅπως κατ΄ ἐπανάληψιν τό ἔχουμε κατορθώσει στὴν πρόσφατη ἱστορική μας διαδρομή ὡς Ἔθνος. Σύμφωνα μέ τήν ἱστορική μας ἐμπειρία, οἱ καταστροφές καί οἱ συμφορές ἀντιμετωπίζονται μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ὥστε σύντομα νά ἀποκαθιστοῦμε τίς ἀπώλειες.

 Κατά τή σημερινή ἐπέτειο τῆς ἀπελευθέρωσης καί τῆς ἐνσωμάτωσης τῆς Θράκης στό Ἑλληνικό Κράτος, καλό θά εἶναι νά κατανοήσουμε τίς δυσκολίες καί τά ἐμπόδια πού ἀντιμετωπίσαμε τότε. Τήν ἀπελευθέρωση τῆς Θράκης τό 1919-1920 συνόδευσε ἡ Μικρασιατική καί Θρακική Καταστροφή τοῦ 1922. Μεγάλο τμῆμα τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους ἐγκαταλείπει τίς ἑστίες του καί καταφεύγει στό Ἑλληνικό Κράτος. Τό 1922 σημαίνει τό τέλος τοῦ ἐκτός τῶν ἑλλαδικῶν συνόρων Ἑλληνισμοῦ πού κατοικοῦσε σέ ἕνα εὐρύτατο γεωγραφικό χῶρο. Τό δίπολο Ἀθήνα-Κωνσταντινούπολη μέ κόμβους καί προεκτάσεις τήν Ὀδησσό, τή Σμύρνη καί τήν Ἀλεξάνδρεια δέν ὑπάρχει πλέον. Ἡ Θράκη κατατέμνεται καί διαμοιράζεται μεταξύ τριῶν ἐθνικῶν κρατῶν. Ὁ ἀκμαῖος θρακικός Ἑλληνισμός ὑφίσταται τρομακτική φθορά.

Εἰδικότερα, ἡ ἐνσωμάτωση τῆς Θράκης στό Ἑλληνικό Κράτος ὁδήγησε σέ μία σειρά οὐσιαστικῶν μετασχηματισμῶν καί ἀλλαγῶν καί στό πεδίο τῆς πολιτικῆς, τῆς οἰκονομικῆς καί κοινωνικῆς δραστηριότητας τῶν κατοίκων της. Οἱ αἰῶνες τῆς ὀθωμανικῆς κυριαρχίας εἶχαν διαμορφώσει ἕναν συγκεκριμένο τρόπο ζωῆς, μέ σταθερές συνθῆκες καί μικρές δυνατότητες ἀλλαγῶν, πού ἀμέσως μετά τήν ἐνσωμάτωση θά ἔπρεπε νά προσαρμοστοῦν στίς νέες καταστάσεις καί νά ἐναρμονιστοῦν μέ τίς ἀντίστοιχες δομές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους.

Βέβαια, δέν παρουσίαζε ὁλόκληρη ἡ Θράκη τά ἴδια κοινωνικά, οἰκονομικά καί πολιτικά ἤ πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Ὑπῆρχε μεγάλη διαφορά μεταξύ τοῦ στραμμένου πρός τήν Εὐρώπη κόσμου τῶν πόλεων καί τῆς ἀγροτικῆς ἐνδοχώρας, ὅπου χριστιανοί καί μουσουλμάνοι ἀγρότες συνέχιζαν τίς πρακτικές καί τίς παραδόσεις αἰώνων. Ἐδῶ θά μᾶς ἀπασχολήσει τό δυτικό κομμάτι τῆς Θράκης, αὐτό πού ἐντάχθηκε στήν ἑλληνική ἐπικράτεια μέ τά γεγονότα τοῦ 1920, καί ἀκολούθησε ἀνάλογη ἱστορική πορεία ἔκτοτε.

Σημαντική πηγή γιά τήν κατάσταση πού ἡ ἑλληνική διοίκηση παρέλαβε στή Θράκη, ἀλλά καί γιά τούς ἀντίστοιχους σχεδιασμούς της ὡς πρός τό μέλλον τῆς νέας αὐτῆς ἑλληνικῆς ἐπαρχίας, ἀποτελοῦν τά ὑπομνήματα καί οἱ ἐκθέσεις πού οἱ διάφορες προξενικές ἀρχές τῶν θρακικῶν πόλεων καί τά πρῶτα ὄργανα διοίκησης, μέ κορυφαῖο τόν Χαρίσιο Βαμβακᾶ, ἔστελναν στίς προϊστάμενες ἀρχές τους. Ἀπό τά κείμενα αὐτά προκύπτει ὅτι οἱ εὔφορες ἀγροτικές ἐκτάσεις, ἰδιαίτερα μάλιστα ἡ κοιλάδα τοῦ Ἕβρου, ἦταν ἀκαλλιέργητες καί ἀνεκμετάλλευτες, ἐνῶ θά μποροῦσαν νά προσφέρουν μεγάλες ποσότητες δημητριακῶν, βαμβακιοῦ καί ρυζιοῦ. Προτείνεται, μάλιστα, ἡ διαρρύθμιση τῶν μέσων καλλιέργειας, ὥστε νά αὐξηθεῖ ἡ παραγωγή.

Πρόκειται γιά μία προσπάθεια μετασχηματισμοῦ τοῦ οἰκονομικοῦ μοντέλου τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας στά ὅρια καί μέ τίς συνθῆκες τῆς ἑλληνικῆς οἰκονομίας πού, ἔχοντας στραμμένα τά μάτια πρός τήν Δυτική Εὐρώπη, προσπαθοῦσε νά μιμηθεῖ εὐρωπαϊκά πρότυπα οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης. Προτείνεται ἡ ἄμεση ἵδρυση ὑποκαταστημάτων τῆς Ἐθνικῆς Τράπεζας τῆς Ἑλλάδος στήν Ξάνθη, τήν Κομοτηνή, τήν Ἀλεξανδρούπολη καί τό Σουφλί, ὥστε νά κινοῦνται κεφάλαια, νά χορηγοῦνται δάνεια καί νά ἐπικρατήσει συναλλαγματική σταθερότητα ἀνάμεσα στά ξένα νομίσματα πού κυκλοφοροῦσαν στήν περιοχή, μέ ἀπώτερο στόχο τήν τόνωση τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς καί τήν ἐνίσχυση τῆς παραγωγῆς. Στήν ἴδια κατεύθυνση θίγεται συχνά τό πρόβλημα τῆς ἔλλειψης τίτλων ἰδιοκτησίας, πολλοί ἀπό τούς ὁποίους εἶχαν χαθεῖ μέ τήν βουλγαρική κατοχή, καί προτείνεται ἡ προσφυγή στά κτηματολόγια τῶν καζάδων, στήν Ἀδριανούπολη. Ἡ ἀνάπτυξη, μέ τίς πολιτικές καί κοινωνικές διαστάσεις της, ὑπῆρξε ὁ πρῶτος στόχος τῆς ἑλληνικῆς διοίκησης. Στό πλαίσιο αὐτό ἐξασφαλίστηκε ἡ ὁμαλή ὀργάνωση καί λειτουργία τῆς τηλεγραφικῆς καί τῆς ταχυδρομικῆς ὑπηρεσίας, οἱ ὁποῖες ἀκόμη καί κατά τήν περίοδο τῆς Διασυμμαχικῆς Κατοχῆς διεξαγόταν ἀπό εἰδικό γραφεῖο, ἐγκατεστημένο στήν Ἀντιπροσωπεία καί τά Γραφεῖα Περιθάλψεως. Ἡ ἀποστολή στή Θράκη 30 τηλεφωνικῶν συσκευῶν ἀπό τό Ὑπουργεῖο Συγκοινωνιῶν σήμανε τήν ἀρχή τοῦ τηλεφωνικοῦ δικτύου τῆς περιοχῆς, ἐνῶ τά δημόσια ἔργα, μέ πρωτεύουσα τήν ὁδοποιία, σχεδιάστηκαν ὥστε νά ἐξυπηρετήσουν αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἀναπτυξιακή διάσταση. Δρόμοι, γεφύρια καί λιμάνια, μέ κυριότερο ἐκεῖνο τῆς Ἀλεξανδρούπολης, ἐντάχθηκαν στό σχεδιασμό αὐτόν, ἐνῶ ἰδιαίτερη μέριμνα ἐλήφθη γιά τήν ἐπισκευή καί ἀνασύσταση οἰκισμῶν πού οἱ πολεμικές ἐπιχειρήσεις εἶχαν ἐρημώσει, ὅπως συνέβαινε μέ τή Μάκρη. Εἶναι χαρακτηριστικές, γιά τήν προσπάθεια αὐτή, οἱ ἐκθέσεις τοῦ Χαρίσιου Βαμβακᾶ πρός τόν Ὑπουργό Ἐξωτερικῶν Ν. Πολίτη, γύρω ἀπό τήν ἀνοικοδόμηση καί τήν οἰκονομική ὀργάνωση τῆς Θράκης μετά τήν ἐνσωμάτωσή της στό Ἑλληνικό Κράτος.

 Τό πολιτικό σύστημα τῶν Ἑλλήνων τῆς Θράκης, πρίν ἀπό τήν ἐνσωμάτωση, βασισμένο στήν ἀρχή τῶν ἐθνοτήτων τοῦ Ὀθωμανικοῦ Κράτους, ἔπρεπε νά ἐναρμονιστεῖ πρός τό ἑλληνικό πολιτικό σύστημα. Στήν Ἀνατολική Θράκη, γιά παράδειγμα, κατά τό σύντομο διάστημα τῆς διοίκησης τῆς «Ἑλληνικῆς Ἁρμοστείας» (1920-1922) ὀργανώθηκαν 4 νομοί (Ἀδριανούπολης, Σαράντα Ἐκκλησιῶν, Ραιδεστοῦ καί Καλλίπολης) μέ 23 ὑποδιοικήσεις. Προϋπολογίσθηκαν μέ ἀκρίβεια τά δημόσια ἔσοδα καί ἔξοδα καί ὀργανώθηκε τό ἔργο τῆς παλιννόστησης τῶν προσφύγων, μέ ἐξασφάλιση τῶν ἀναγκαίων οἰκονομικῶν πόρων. Φυσικά, οἱ τοπικοί προύχοντες, αὐτοί πού εἶχαν τόν πρῶτο ρόλο στή διοίκηση τῶν ἑλληνικῶν κοινοτήτων, συνέχισαν τόν ἡγετικό ρόλο τους, μέ τήν ἔνταξή τους στά κυρίαρχα σχήματα τῆς ἑλληνικῆς πολιτικῆς ζωῆς.

Ἡ ἡγετική τάξη τῶν Ἑλλήνων τῆς Θράκης συνδεόταν κυρίως μέ τό ἐμπόριο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ἀποτελοῦν οἱ καπνέμποροι τῆς Ξάνθης, ἡ ὕπαρξη τῶν ὁποίων στηρίχθηκε στή συστηματική καπνοκαλλιέργεια τῆς περιοχῆς. Στήν πόλη τῆς Ξάνθης οἱ καπνεργάτες ἀποτελοῦσαν τό κοινωνικό ἰσοδύναμο τοῦ ἀγρότη καπνοκαλλιεργητῆ τῆς ὑπαίθρου καί σχημάτιζαν ἐπίσης μία ἰδιαίτερη τάξη. Τό σχῆμα αὐτό διατηρήθηκε καί μετά τήν ἐνσωμάτωση καί συνέχισε νά ὑπάρχει, μέχρι πού οἱ νέες συνθῆκες ὁδήγησαν στήν ἀτόνηση καί στήν ἐξαφάνιση τῶν καπνεμπόρων, οἱ ὁποῖοι ἀνέλαβαν ἄλλες, μεταπρατικές κατά κανόνα, οἰκονομικές δραστηριότητες, ἄν καί ἡ καπνοκαλλιέργεια συνεχίζεται μέχρι σήμερα στήν περιοχή. Οἱ προϋπολογισμοί τῆς Ἑλληνικῆς Τραπέζης Ἀδριανουπόλεως, πού σώζονται μέ λεπτομέρειες μετά τό 1908, δείχνουν τή σαφῆ γεωργική κατεύθυνση τῆς οἰκονομικῆς ὀργάνωσης τοῦ θρακικοῦ χώρου.

Ἀμέσως μετά τήν ἐνσωμάτωση, οἱ κοινωνικές καί πολιτισμικές διαφορές στή Θράκη ἀνάμεσα στό μουσουλμανικό καί χριστιανικό στοιχεῖο δέν φαίνονται νά κυριαρχοῦν. Χαρακτηριστική, γιά τήν περίπτωση, εἶναι ἡ κίνηση τῶν Πομάκων τῆς ἑλληνικῆς Θράκης (1918-1923), πού μέ τούς ἀντιπροσώπους καί τά ὑπομνήματά τους ζητοῦσαν νά ἐνταχθεῖ ἡ περιοχή τους στήν ἑλληνική ἐπικράτεια. Ἀκόμη καί μετά τήν ἐνσωμάτωση οἱ Πομάκοι, ἀλλά καί πολλοί ἀπό τούς ὑπόλοιπους μουσουλμάνους τῆς περιοχῆς, συνέχισαν νά ἐπιμένουν στίς ἀπόψεις τους, ὥστε ὅταν τό 1923 ὁ Φουάτ Βέης θέλησε νά συστήσει τουρκο-βουλγαρικό θρακικό Κομιτᾶτο, γιά νά ὀπισθοκοπήσει τόν ἑλληνικό στρατό, οἱ μουσουλμᾶνοι ἀρνήθηκαν νά ἐνταχθοῦν σέ αὐτό, ματαιώνοντας τήν προσπάθεια, γεγονός πού ὁδήγησε σέ κύμα δολοφονιῶν. Ἡ συνεργασία Νεοτούρκων καί Βουλγάρων βρῆκε ἀντίθετους τούς μουσουλμάνους τῆς ἑλληνικῆς Θράκης, ἡ προσέγγιση τῶν ὁποίων μέ τήν Τουρκία συντελέσθηκε μετά τήν ἐνσωμάτωση μέ τή Συνθήκη τῆς Λωζάννης. Ἡ ἐνσωμάτωση τοῦ 1920 βρῆκε χριστιανούς καί μουσουλμάνους σέ μία ἀπολύτως εἰρηνική συνύπαρξη, στοιχεῖο πού προσδιορίζει καίρια τό κοινωνικό τοπίο στή Θράκη ἐκείνης τῆς ἐποχῆς.

Πρίν ἀπό τήν ἐνσωμάτωση, ἡ οἰκονομική δραστηριότητα τῶν Θρακῶν ἐγγραφόταν σέ ἕνα συγκεκριμένο περιβάλλον, στὂ ὁποῖο πρωτεύοντα ρόλο ἔπαιζαν πόλεις ὅπως ἡ Ἀδριανούπολη καί ἡ Φιλιππούπολη, ἀλλά καί μεγάλες ἐμποροπανηγύρεις, ὅπως αὐτή τῆς Οὐζουντζόβας. Μετά τά γεγονότα τοῦ 1920, μέ τίς νέες ἰσορροπίες καί κυριαρχίες τῆς περιοχῆς, ἀλλά καί μέ τά νέα σύνορα πού σχηματίστηκαν, οἱ συνθῆκες αὐτές ἄλλαξαν ριζικά, συμπαρασύροντας στήν ἀλλαγή δραστηριότητες, δομές, ἀκόμη καί νοοτροπίες καί συμπεριφορές. Ἡ κοινοτική ὀργάνωση καί δράση ἔδωσε τή θέση της στήν κρατική προοπτική, ἄν καί ἡ γεωγραφική θέση τῆς Θράκης συνέχισε νά ἀποτελεῖ παράγοντα εὐημερίας καί πλουτισμοῦ γιά τούς κατοίκους της.

Μετά τήν ἐνσωμάτωση, οἱ ὅροι αὐτοί ἄλλαξαν μέ τόν ἀναδασμό τῆς γής, ἀλλά καί μέ τίς νέες πραγματικότητες πού δημιούργησαν οἱ διάφορες προσφυγιές. Τήν ἀλλαγή αὐτή, ἀλλά καί τήν κατάσταση πού βρῆκαν οἱ Ἕλληνες στή Θράκη, περιγράφει μέ ἐνάργεια ὁ Δημ. Κ. Σβολόπουλος στό βιβλίο του «Ἡ Θράκη ὑπό τήν ἑλληνικήν διοίκησιν». Ἐκεῖ βλέπουμε ὅτι μετά τήν ἐνσωμάτωση παλιννόστησαν στή Θράκη χιλιάδες κάτοικοί της πού εἶχαν ἀναγκαστεῖ νά καταφύγουν στό Ἑλληνικό Κράτος. Περιγράφονται ἐπίσης οἱ ἐγκαταστάσεις τῶν προσφύγων ἀπό τή Μικρά Ἀσία καί δίνεται μέ λεπτομέρειες ἡ φροντίδα τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους γιά νά ξαναπάρει ἡ Θράκη τή μορφή κατοικημένης περιοχῆς.

Ἡ πληθυσμιακή αὐτή ἀνανέωση ἔφερε καί τή δημιουργία νέων ὅρων στήν κοινωνική καί οἰκονομική ζωή τοῦ τόπου. Νέα ἐπαγγέλματα, νέοι τρόποι καί ὅροι οἰκονομικῆς δραστηριότητας, ἀκόμη καί νέα σύμβολα εἰσήχθησαν στήν παραδοσιακή καθημερινότητα τῶν κατοίκων. Ἡ προώθηση μιᾶς σειρᾶς ἔργων ὑποδομῆς καί φυσιογνωμίας στά παραμελημένα ἀστικά κέντρα, ἡ κατάργηση τῆς βαριᾶς φορολογίας, ἡ ἐνίσχυση τῶν ἀγροτῶν μέ δωρεάν παροχή σπόρων, ζώων, ἐργαλείων καί ἡ ἵδρυση γεωργικῶν συνεταιρισμῶν, ἐπιμελητηρίων καί λιμεναρχείων ἄλλαξε τήν ὑπάρχουσα κατάσταση.

 Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἡ ἐνσωμάτωση τῆς Θράκης στόν ἐθνικό κορμό ὑπῆρξε ἱστορικό γεγονός μέ εὐρύτερες πολιτισμικές ἐπιπτώσεις. Ἡ αὐτονόητη αὐτή ἀλήθεια ἰσχύει βεβαίως καί γιά τόν παραδοσιακό πολιτισμό τῆς περιοχῆς, ἡ μορφή καί τό περιεχόμενο τοῦ ὁποίου καθορίστηκαν, σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τίς νέες πραγματικότητες πού τά συγκεκριμένα ἱστορικά γεγονότα διαμόρφωσαν. Εἶναι γνωστό πώς ὁ παραδοσιακός πολιτισμός μιᾶς περιοχῆς δέν ὑφίσταται ἀνεξαρτήτως τῆς ἱστορίας της καί πώς οἱ κάθε εἴδους ἱστορικές ἀλλαγές ἔχουν ἄμεσο ἀντίκτυπο στήν πολιτισμική φυσιογνωμία ἑνός τόπου. Ἄλλωστε, παρόμοια φαινόμενα ἔχουμε καί ἀπό ἄλλες περιοχές τοῦ Ἑλληνισμοῦ πού ἐντάχθηκαν στό ἐλεύθερο Ἑλληνικό Κράτος κατά τίς δύο πρῶτες δεκαετίες τοῦ 20ου αἰώνα.

Τά γεγονότα τῆς ἐνσωμάτωσης, καί ὅσα βεβαίως ἀκολούθησαν, ὁδήγησαν σέ ἀλλαγή τοῦ πληθυσμιακοῦ σκηνικοῦ της περιοχῆς: μετά τό 1920 καί τό 1924 μία σειρά ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ἐγκαταστάθηκαν στήν ἑλληνική Θράκη, μέ προέλευση, κατά κύριο λόγο, ἀπό τή Μικρά Ἀσία καί τόν Πόντο. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἔφερναν μαζί τους καί μία συλλογική παράδοση αἰώνων, σχηματοποιημένη σέ ἕναν ζωντανό καί πολύμορφο παραδοσιακό πολιτισμό, οἱ ἐκδηλώσεις τοῦ ὁποίου συχνά διέφεραν ἀπό τά ἀντίστοιχα φανερώματα τοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ τῆς Θράκης. Αὐτό ἦταν βεβαίως ἀναμενόμενο, ἀφοῦ εἶναι γνωστό πώς ὁ ἑλληνικός παραδοσιακός πολιτισμός ἐμφανίζεται δομημένος σέ μία σειρά τοπικῶν παραλλαγῶν πού, πέρα ἀπό τόν κοινό ἄξονα τῆς Ἑλληνικότητας καί τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐμφανίζουν πολλές διαφορετικότητες, ὀφειλόμενες, ἐκτός τῶν ἄλλων, καί στήν ἔντονη γεωγραφική διάσπαση τοῦ χώρου ὅπου ὁ Ἑλληνισμός ἁπλώθηκε καί ἔδρασε.

Ἡ ἐνσωμάτωση ἄλλαξε τούς ἴδιους τούς ἱστορικούς ὅρους τῆς ὕπαρξης καί ἐξέλιξης τοῦ θρακικοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ. Οἱ νέες συνθῆκες πού προέκυψαν, ἐπέδρασαν ἄμεσα ἐπάνω στά παραδοσιακά ἐπαγγέλματα τῶν κατοίκων, ἀλλά καί στά ἔθιμα πού τά συνόδευαν καί ὡς ἕνα βαθμό τά προσδιόριζαν. Οἱ συντεχνίες χάθηκαν καί μαζί ἔσβησαν ὅλα ἐκεῖνα τά στοιχεῖα κοινωνικῆς συγκρότησης καί ἐθιμικῆς ζωῆς πού τίς συνόδευαν. Ἡ ἀλλαγή, γιά παράδειγμα, τῶν οἰκονομικῶν δομῶν, ἡ ἐγγραφή τῶν ἐπαγγελματικῶν καί οἰκονομικῶν δραστηριοτήτων σέ ἕνα νέο θεσμικό καί γεωγραφικό πλαίσιο, ὅπου οἱ παραδοσιακές ἀγορές μποροῦσαν νά ἀντικατασταθοῦν ἀπό νέους δρόμους ἐμπορίου καί ἐπικοινωνίας, ἀνάλογους τῶν νέων συνόρων ἀλλά καί τῶν διακρατικῶν σχέσεων πού διαμορφώνονταν στήν περιοχή, καί οἱ νέες ἀνάγκες πού προέκυψαν, ἐπέδρασαν ἄμεσα πάνω στά παραδοσιακά ἐπαγγέλματα τῶν κατοίκων, ἀλλά καί στά ἔθιμα πού τά συνόδευαν καί ὡς ἕνα βαθμό τά προσδιόριζαν. Οἱ συντεχνίες μπορεῖ νὰ χάθηκαν, παρέμεινε ὅμως ἡ γεωργία ὡς βασική ἐπαγγελματική ἀπασχόληση, καί μαζί της ὅλα τά ἔθιμα τῆς λατρείας τοῦ ἀγροῦ, μέχρι καί τήν ἀλλαγή τῶν ὅρων καλλιέργειας καί τήν εἰσαγωγή τῆς μηχανῆς, μετά τόν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ὁπότε καί σημειώθηκαν νέες ραγδαῖες ἀλλαγές στό παραδοσιακό πολιτισμικό σκηνικό.

Παραλλήλως, ἡ χάραξη τῶν συνόρων καί ἡ τριχοτόμηση τῆς μείζονος Θράκης περιόρισε καί τροποποίησε τούς δρόμους ἐπικοινωνίας καί διάδοσης τῶν κάθε εἴδους στοιχείων πολιτισμοῦ. Οἱ δρόμοι τῶν τραγουδιῶν, τά θρησκευτικά πανηγύρια καί οἱ ἐμποροπανηγύρεις πού συγκέντρωναν ἀνθρώπους ἀπό διάφορες γειτονικές περιοχές, οἱ γαμήλιες στρατηγικές ὡς πρός τόν τόπο προέλευσης τῶν μελλονύμφων, ἡ σύναψη τεχνητῶν συγγενειῶν καί οἱ ἀγορές διάθεσης προϊόντων ἀπό τά διάφορα ἐργαστήρια προσαρμόστηκαν στίς νέες αὐτές ἐδαφικές συνοριακές πραγματικότητες, καί μαζί τους διαφοροποιήθηκαν, τόσο οἱ προϋποθέσεις ὅσο καί οἱ σχηματοποιήσεις καί ἐκδηλώσεις τοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ τῆς Θράκης. Οἱ νέες ἀγορές ἔφεραν καί νέες διακοσμητικές μορφές, διαφορετικούς τρόπους ἔκφρασης καί παραδοσιακῆς καλλιτεχνικῆς δημιουργίας, διαμορφώνοντας νέες πραγματικότητες γιά τή Θράκη.

Οἱ πληθυσμοί πού, μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλον τρόπο, συγκεντρώθηκαν στήν ἑλληνική Θράκη στήν προσπάθειά τους νά μήν ἀποκοποῦν ἀπό τήν παράδοσή τους καί ἀπό τίς προγονικές τους ρίζες ἔδωσαν, στίς πατροπαράδοτες πολιτισμικές μορφές τοῦ παραδοσιακοῦ τους πολιτισμοῦ, συμβολική ἀξία. Στό πλαίσιο αὐτό, μετά τήν ἐνσωμάτωση στή Θράκη συνεχίστηκε ἡ δράση τῶν διαφόρων συλλόγων, μέ διαφορετικό ὡστόσο περιεχόμενο καί σκοπό: ἐνῶ, δηλαδή, πρίν τήν ἐνσωμάτωση τό ζητούμενο παρόμοιων μορφῶν ὀργανωμένης δράσης ἦταν ἡ διατήρηση τῆς ἑλληνικότητας τῶν κατοίκων, μετά τήν εἴσοδο στό ἐλεύθερο Ἑλληνικό Κράτος οἱ κάθε λογῆς σύλλογοι ἀποσκοποῦσαν στό νά καταγράψουν καί νά διαφυλάξουν τά στοιχεῖα ἐκεῖνα τοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ πού θά μποροῦσαν νά προβληθοῦν ὡς χαρακτηριστικά γνωρίσματα μίας ἰδιαίτερα φορτισμένης ἑλληνικῆς ταυτότητας, μέ ἔντονο τοπικό χρῶμα.

Ἡ συμπόρευση τῆς Θράκης μέ τίς ἱστορικές τύχες τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, μετά τήν ἐνσωμάτωσή της ἐπέδρασε ἐπίσης καθοριστικά στόν λαϊκό πολιτισμό της. Ἡ μετανάστευση, γιά παράδειγμα, ὁδήγησε συχνά στή λήθη πολλές ἐθιμικές πρακτικές, καί συχνά ἀλλοίωσε παραδοσιακές νοοτροπίες, σέ μία διαδικασία πού ξεκινοῦσε ἀπό τίς ἀντίστοιχες συμπεριφορές, οἱ ὁποῖες καί σχηματοποιοῦσαν τίς νοοτροπίες αὐτές.

Ὑπάρχουν τομεῖς τοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ τῆς Θράκης πού δέν ἐπηρεάστηκαν ἄμεσα ἀπό τήν ἐνσωμάτωσή της στό Ἑλληνικό Κράτος: οἱ μορφές τῆς παραδοσιακῆς θρησκευτικῆς συμπεριφορᾶς, τά ἔθιμα τοῦ κύκλου τῆς ζωῆς καί ἡ περιοχή τῶν δεισιδαιμονιῶν καί τῶν προλήψεων ἀποτελοῦν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν ἄξονες τοῦ λαϊκοῦ πολιτισμοῦ τῆς περιοχῆς πού μετά τήν ἐνσωμάτωση εἰσῆλθαν σέ παρατεταμένες διαδικασίες μετάβασης, οἱ ὁποῖες κάποτε διήρκεσαν ὡς καί μετά τήν πολιτισμικά κρίσιμη δεκαετία 1940-1950, καί οἱ ὁποῖες ὁδήγησαν τίς μορφές τοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ σέ μετεξελίξεις καί μετασχηματισμούς, πού διαμόρφωσαν τίς ἐκδηλώσεις τοῦ σημερινοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ τῆς Θράκης. Τέλος, ὑπάρχουν τομεῖς, ὅπως ἡ λαϊκή λογοτεχνία καί ὁ ἔντεχνος λαϊκός λόγος, στούς ὁποίους ὑπῆρξε βεβαίως θεματολογική ἀνανέωση, συχνά ἐμπνευσμένη μάλιστα ἀπό τά ἴδια τά ἱστορικά γεγονότα τῆς ἐνσωμάτωσης, παρατηρεῖται ὅμως γενικότερα ὁ ἴδιος ὁ παλαιός οἶνος νά ἔχει συσκευαστεῖ σέ νέους ἐκφραστικούς ἀσκούς. Αὐτές οἱ τρεῖς διαφορετικές ἀντιδράσεις ἀποτελοῦν τούς κύριους δρόμους μεταλλαγῆς ἤ ἐπιβίωσης τῶν ἐθιμικῶν μορφῶν στή Θράκη, μετά τήν ἐνσωμάτωση στό ἐλεύθερο Ἑλληνικό Κράτος.

Μέσα ἀπό τίς ὀδυνηρές προσπάθειες πού περιγράψαμε γιά τή Θράκη οἰκοδομήσαμε μία οἰκονομία σχετικά αὐτοδύναμη, μία κοινωνία συνεκτική καί σύγχρονη, ἐνῶ κατορθώσαμε νά στεγάσουμε καί νά ἐνσωματώσουμε τίς ἑκατοντάδες χιλιάδες τῶν προσφύγων τῆς πάλαι ποτέ ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς. Ἀλλά καί μετά τόν φρικώδη καί ἰδιαίτερα καταστρεπτικό γιά τήν Ἑλλάδα Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κατορθώσαμε νά ἀπογειωθοῦμε οἰκονομικά καί νά ἐνταχθοῦμε στόν πυρήνα τῶν ἀνεπτυγμένων χωρῶν.

Ἀπό τό 1920 ἕως σήμερα, μία σειρά ἀπό γεγονότα καί συγκυρίες καθόρισαν τήν ἐξέλιξη καί τή μορφή τοῦ σημερινοῦ παραδοσιακοῦ πολιτισμοῦ τῆς Θράκης, ὁ ὁποῖος ἀκροβατεῖ μέ ἐπιτυχία ἀνάμεσα στό παρελθόν καί τό μέλλον, ἀνάμεσα στήν παράδοση καί τή νεωτερικότητα. Τό σίγουρο πάντως εἶναι πώς οἱ διαδικασίες πού διαμόρφωσαν αὐτές τίς συνθῆκες ξεκίνησαν μέ τήν ἐνσωμάτωση τῆς Θράκης στόν ἐθνικό κορμό, καί τήν πραγματικότητα αὐτή γνωρίζουν –ἤ ἔστω ὑποψιάζονται– ὅσοι συνειδητά καί μετά λόγου γνώσεως συμμετέχουν στούς ἐτήσιους λαμπρούς ἑορτασμούς γιά τήν ἐπέτειο τῆς ἐνσωμάτωσης, πού κορυφώνονται μέ τά Ἐλευθέρια τῆς Κομοτηνῆς, στίς 14 Μαΐου κάθε χρονιᾶς.

Θὰ ὁλοκληρώσω τὴν ὁμιλία μου αὐτὴ μὲ τὴν αὐτονόητη, γιὰ ὅλους μας πιστεύω, ἀναφορὰ στὴ συμβολὴ τῆς Ἐκκλησίας στὴν ἀπελευθέρωση τῆς Θράκης. Ἡ περίοδος τοῦ 1912-1920 ἔχει χαρακτηρισθεῖ ἀπὸ τοὺς ἱστορικοὺς τῆς Θράκης ὡς ὁριακὴ καὶ κρίσιμη γιὰ τὴν μετέπειτα ἱστορικὴ πορεία αὐτοῦ τοῦ τόπου.

Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ὁ λαὸς ὑπέφερε ἀπὸ τοὺς ὁμοδόξους κατακτητὲς γιὰ νὰ ἀλλάξει τὸ ἐθνικὸ καὶ ἐκκλησιαστικό του φρόνημα. Οἱ κληρικοί μας βασανίσθηκαν, ἐξορίσθηκαν, καὶ πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς πέθαναν στὴν ἐξορία. Οἱ ναοί μας ὑπέστησαν φοβερὲς καταστροφές, δηώσεις, ἁρπαγὲς καὶ πυρπολήσεις. Τὰ μοναστήρια μας λεηλατήθηκαν καὶ τὰ ἱερά τους κειμήλια μεταφέρθηκαν στὴ Βουλγαρία, ὅπου δυστυχῶς παραμένουν μέχρι σήμερα. Στὴν Κομοτηνὴ Χριστιανοὶ καὶ Μουσουλμάνοι ὑπέστησαν διωγμούς. Ὁ Ναὸς καὶ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, καθὼς καὶ τῆς περιφέρειας γυμνώθηκαν, λεηλατήθηκαν καὶ καταστράφηκαν. Ὡστόσο, ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωση καὶ μετὰ ἡ τοπικὴ Ἐκκλησία, σεβόμενη τὶς πολιτιστικὲς καὶ θρησκευτικὲς ἰδιαιτερότητες τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς ἐργάζεται ἀκούραστα γιὰ τὴν ἁρμονικὴ συμβίωση καὶ τὴν προκοπὴ τοῦ λαοῦ τῆς Θράκης.

  Σήμερα, ἔχουμε μπροστά μας μία ἀντίστοιχη δοκιμασία. Ὅπως καί τότε, τό πρόβλημα δέν εἶναι μόνο οἰκονομικό καί κοινωνικό, ἀλλά μαζί ἠθικό καί πνευματικό. Ὅπως καί τότε, βοηθός μας καί ἀνεξάντλητη πηγή δύναμης πού ἀποτελοῦν ἡ παράδοση, ἡ γλώσσα, ἡ αἴσθηση τοῦ τόπου, ὁ βαθμός τοῦ πατριωτισμοῦ μας καί ἡ συνείδηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης, πάνω ἀπ’ ὅλα ὅμως ἡ διαρκὴς Πρόνοια τοῦ Θεοῦ ποὺ προστατεύει καὶ καθοδηγεῖ σὲ ἔργα ἀγάπης καὶ εὐποιΐας τὸν εὐλογημένο τοῦτο λαό τῆς Θράκης».

Posted in: ελευθέρια 2013,Κοινωνία,Κομοτηνή,μητροπολίτης Κομοτηνής